Vào thời Phật tại thế có vị trưởng lão tên
Pothila. Vị sư này lão thông Tam tạng và vẫn thường tuyên đọc giáo lý cho một
nhóm 500 vị Tỳ kheo nghe. Chỉ hiềm có một điều là sư chưa chứng được quả Thánh
nào cả. Ðể giúp sư, Ðức Thế Tôn thường gọi sư là “Pothila rỗng” mỗi khi tiện
dịp. Chẳng hạn như mỗi lần sư đến bên Ðức Phật. Ngài bảo:
- Hãy đến đây Pothila rỗng!
- Ngồi xuống đi Pothila rỗng!
- Hãy đi đi Pothila rỗng ! v.v…
Và khi trưởng lão Pothila đã rời khỏi ghế, đi
ra, Ngài nói:
- Pothila rỗng đã đi.
Trưởng lão Pothila thầm nghĩ: “Ta đọc tụng
thông thuộc cả Tam tạng và chú giải cũng rành mạch không kém, ta là thầy giáo
thọ cho 500 Tỳ kheo và 18 hội chúng, vậy mà Ðức Thế Tôn vẫn gọi là “Pothila
rỗng” chắc vì ta chưa phát triển chánh định nên Ngài gọi như thế”. Cảm thấy bị
kích động, Sư tự nhủ: “Ta sẽ vào rừng để thiền định”.
Chiều hôm ấy sau khi giảng kinh xong, đợi lúc
trời nhen tối, trưởng lão mang y bát, nối gót theo nhóm thính chúng cuối cùng
ra khỏi pháp đường. Các thầy Tỳ kheo ngồi trong phòng học kinh nhưng chẳng hề
hay biết gì về vị pháp sư của mình.
Sau khi đi khoảng 120 dặm đường trưởng lão
Pothila gặp một cụm rừng là nơi ẩn cư của 30 vị Tỳ kheo. Sư đến chào vị trưởng
chúng thưa:
- Bạch trưởng lão, xin Ngài hãy chỉ dạy cho
con.
- Này Tôn giả, Ngài là một vị giảng sư chúng
tôi còn phải học với Ngài, sao Ngài nói thế?
- Thưa trưởng lão, Ngài đừng từ chối, xin hãy
chỉ dạy cho con.
Tất cả vị Tỳ kheo ngụ tại rừng cây này đều đã
đắc quả A La Hán. Vị trưởng chúng nghĩ thầm: “Ông sư này là người học rộng, có
lẽ ông đầy lòng kiêu hãnh” nên thầy từ chối chỉ dạy và gởi Pothila xuống cho đệ
nhị tòa. Pothila cũng cung kính xin học hỏi với vị sư này, nhưng vị đệ nhị tòa
lại đẩy sang đệ tam tòa. Và cứ như thế, cho đến người nhỏ nhất trong chúng: một
chú tiểu 7 tuổi đang ngồi khâu áo. Kiêu khí của Pothila cũng tụt dần cho đến
mức thấp nhất.
Trưởng lão Pothila đến bên chú tiểu, chắp tay
cung kính:
- Thưa Tôn giả, xin Ngài hãy chỉ dạy cho
con.
- Ồ! Pháp sư! Ngài nói gì thế? Ngài lớn hơn
tôi về tuổi tác cũng như học thức tôi còn phải học thêm ở Ngài nữa mà?
- Bạch Tôn giả, xin Ngài đừng từ chối, Hãy
chỉ dạy cho con!
- Thưa Tôn giả, nếu Ngài có đủ kiên nhẫn làm
theo lời tôi, tôi sẽ hướng dẫn Ngài.
- Con sẽ kham nhẫn tất cả, nếu Ngài dạy con
nhảy vào lửa, con cũng nhảy theo.
Nhìn bộ y phục đắt giá của Pothila, chú tiểu
chỉ một cái ao gần đó: - Xin Ngài hãy để nguyên y phục và nhảy xuống ao.
Thấy y phục của vị trưởng lão này ướt đẫm,
chú tiểu bảo:
- Hãy leo lên.
Trưởng lão Pothila liền leo lên đứng
cung kính trước mặt chú tiểu. Chú giảng dạy:
- Này Tôn giả, như một cái hang có sáu cửa
ngõ. Một con dế chun vào hang. Ai muốn bắt nó phải bịt năm cửa, chỉ chừa một
cửa là tóm được nó ngay. Tôn giả hãy quan sát sáu căn của mình. Ðóng năm căn
lại và tập trung trọng tâm vào ý căn.
Nghe những lời nói của chú tiểu, Trưởng lão
hốt nhiên tỉnh ngộ, nói:
- Bấy nhiêu cũng đủ rồi.
Trưởng lão liền nhập định. Ðức Thế Tôn cách
đó 120 dặm, biết rằng Tôn giả sẽ đắc quả, Ngài liền hóa thân đến trước mặt
Pothila, đọc kệ. Bài kệ này trở thành câu pháp cú 282, và được lưu truyền cho
đến ngày hôm nay:
“Thật vật do thiền định trí tuệ phát
sinh, không hành thiền trí tuệ phai dần, thông suốt những điều lợi hại này, hãy
tự mình làm thế nào để trí tuệ phát sinh”.
Thích Nữ Như Thủy-Như Ðức
“Dù tuổi cao mày bạc
Không tịnh hạnh tu trì
Tôn xưng là hòa thượng
Danh suông chớ ích chi”
